بیوگرافی اسدی طوسی شاعر و نویسنده ایرانی

اسدی طوسی نویسنده،‌ شاعر و لغت‌شناس ایرانی

ابونصر علی بن احمد معروف به اسدی طوسی، نویسنده،‌ شاعر و لغت‌شناس بزرگ ایرانی هست که در قرن پنجم هجری زندگی می‌کرده هست. او خدمت بسیاری به ادبیات پارسی کرده هست و از جمله آثار آن می‌توان به کهن‌ترین دست‌نویس پارسی موجود،‌ اولین واژه‌نامه‌ی پارسی به نام لغت فرس و سرودن گرشاسپ‌نامه اشاره کرد.

چکیده‌ای از بیوگرافی اسدی طوسی:

نام کامل: ابومنصور (ابونصر) علی بن احمد

ملقب به: اسدی طوسی

شغل: شاعر و نویسنده

زاده: ۳۹۰ هجری قمری در طوس

رحلت: ۴۶۵ هجری قمری در تبریز

آرمگاه: مقبرة‌الشعرا در تبریز

آثار: گرشاسپ‌نامه، لغت فرس،‌ مناظرات

زندگی نامه اسدی طوسی:

از زندگی اسدی طوسی اطلاعات زیادی موجود نیست و برخی از آنها مشابه مکان تولد در کتاب‌های او آورده شده‌اند. همچنین بیشتر این دانسته‌ها به دهه‌های آخر زندگی او مربوط می‌شوند. منابع دیگر اطلاعات دقیق و جامعی در معرض ندارد و با توجه به منابع مختلف، داده‌های متنوعی نیز موجود هستند که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم.

طبق روایات اسدی طوسی (زاده ۳۹۰ هجری قمری در طوس و رحلت ۴۶۵ هجری قمری در تبریز) می باشد. اسدی طوسی در جوانی از خراسان به شمال غربی ایران یعنی دربار جستانیان در طارم و سپس به نخجوان مهاجرت کرد. آخرین سفر او به تبریز بود و در آنجا نیز رحلت و به خاک سپرده شد.

یکی از نکات مجهول این زمان، مربوط به داستانی هست که دولتشاه نقل کرده هست و در آن اسدی را استاد فردوسی معرفی کرده هست. طبق این افسانه هنگامی که از اسدی طوسی خواستند که شاهنامه را بسراید او پیری را بهانه کرد و این کار را به شاگرد خود فردوسی سپرد اما طبق گفته خالقی مطلق در دانشنامه ایرانیکا، این گزارش غیرواقعی‌ست.

زیرا در چنین نظریه‌ای او باید عمری بیشتر از ۱۵۰ سال کرده باشد که کمی بعید به نظر می‌رسد و گرشاسپ‌نامه در زمان ۴۵۸ هجری، یعنی ۵۸ سال پس از اتمام شاهنامه فردوسی و با پیروی و سرمشق گرفتن از شاهنامه‌ی فردوسی سروده شده هست.

پژوهش‌گران بسیاری در رابطه با اسدی طوسی تحقیق کرده‌اند که برخی از آنها نیز ملیتی غیر ایرانی دارند. هرمان اته در نظریه‌ای وجود دو اسدی در دو روزگار مختلف را بر اساس جمله‌های دولتشاه توضیح کرد. او همچنین در این نظریه فعالیت کرد ممدوحان اسدی را به دولتمردان غزنوی ربط دهد. این نظریه که سالها در بین خاورشناسان و پژوهشگران ایرانی رایج بود نیز نقض شد. برای مانند چایکین،‌ ایران‌شناس روسی از افرادی بود که به درستی و با دلیل نظریه‌ی او را رد کرد. به گفته او به جز شجاع‌الدوله منوچهر که در مناظره رمح و قوس از او مدح شده هست،‌ دیگر افراد ممدوحات در این مناظرات ناشناس هستند.

همچنین در شاعران پارسی معمولا از پدر به پسر لقب خود را دگرگونی می‌دهند. همچنین اسدی طوسی در سمت تواضع شعرهای خود را در لغت فرس نیاورده هست اما اگر پدرش شاعر بود، احیانا با افتخار چند بیتی از او در این کتاب می‌آورد.

دین اسدی طوسی

اسدی طوسی مسلمان هست اما اینکه شیعه یا سنی بوده هست به درستی مشخص نیست. کسانی که سرگذشت او را جمله‌اند به دین و مذهب‌اش اشاره‌ای نکرده‌اند. البته در مسلمان بودن او شکی نیست زیرا در مناظرات اسدی طوسی و گرشاسپ‌نامه، به ستایش اسلام و پیامبر آن پرداخته هست. با این حال در هیچ‌کدام از آثار او ستایشی از ابوبکر، عثمان، سن یا علی نیست؛ اما در دیباچه گرشاسپ‌نامه، در ستایش دین اسلام به ظهور امام آخر اشاره می‌کند. به طور کلی می‌توان عاقبت گرفت استدلال مذهبی او به هیچ‌یک از مذاهب اسلامی وابستگی نداشته و بیشتر پیرو قرآن و پیامبر اسلام بوده هست.

تحصیلات اسدی طوسی

اسدی از علمای ادبیات پارسی بوده و با مطالعه دیوان‌های گذشتگان،‌ به تمرکزفکر و صرف انرژی لغات کمیاب بسیاری را یاد گرفته که از آنها در اشعار خود نیز استفاده کرده هست. به همین دلیل در گرشاسپ‌نامه نیز اندازه زیادی لغت پارسی وجود دارد که برای حفظ زبان، لایق تحسین و یکی از دلیل‌ها برتری این منظومه هست. البته استفاده از لغات کم‌یاب و قدیمی‌تر سبب کاهش رواج آن شده هست.

همچنین با مطالعه این منظومه می‌توان فهمید که اسدی طوسی علاوه بر شعر و حماسه‌سرایی،‌ در علوم فلسفه، زمان، جغرافیا،‌ نجوم و دینی نیز دانش بسیاری داشته هست. حکیم از لقب‌های طوسی به دلیل توجه و دانش او در موضوعات دینی و حکمی می‌باشد.

آثار اسدی طوسی

آثار به جای مانده از اسدی به سه دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

• مناظرات

از مناظراتی که اسدی طوسی سروده هست،‌ پنج مناظره موجود هست که هم خالقی مطلق و هم خطیبی معتقدند که شاعر تمامی آنها با گرشاسپ‌نامه یکی‌ست. این مناظره‌ها در قالب قصیده سروده شده‌اند که تا آن روزگار در پارسی و عربی بی‌همتا بوده هست. این پنج مناظره عرب و عجم، مغ و مسلمان، نیزه و کمان، شب و روز، آسمان و زمین نام دارند. در اولین مناظره اسدی ایرانیان را برتر از اعراب دانسته و مناظره‌ی بعدی در رابطه با برتری مسلمانان بر زرتشتیان و آشکارا مخالف اصالت ایرانیان هست.

به همین دلیل برخی پژوهشگران به شک افتادند که این مناظرات از یک نفر نیستند اما خالقی مطلق در دانشنامه ایرانیکا توضیح کرده هست می‌توان اینطور عاقبت گرفت که در تفکرات اسدی، یک مسلمان ایرانی برتر از یک مسلمان عرب هست،‌ اما یک مسلمان از هر قوم یا نژادی، برتر از یک ایرانی زرتشتی هست. این مناظره‌ها تاثیرات بسیاری در شعر پارسی داشتند و پس از آن شاعران زیادی به ادا از اسدی و در این سبک شعرهایی سرودند.

• لغت فُرس

قدیمی‌ترین واژه‌نامه‌ای که به زبان پارسی وجود دارد، لغت فرس جمله اسدی طوسی هست که برای دوستی مردم ایران و آذربایجان با لغت‌های ناشناس پارسی دری هست که بر پایه‌ی شعرهای نمونه جمله شده هست. دست جمله‌های مختلفی از این کتاب در ایران و مناطق دیگر وجود دارد که اختلاف زیادی باهم دارند. قدیمی‌ترین رونویسی متعلق به سال ۷۲۲ قمری هست که در کتابخانه و موزه ملی ملک تهران نگه‌داری می‌شود.

• گرشاسپ نامه

گرشاسپ‌نامه از مهم‌ترین آثار حماسی ملی ایران، منظومه‌ای هست که اسدی طوسی سرودن آن را از سال ۴۵۵ هجری قمری در نخجوان و به درخواست محمد بن اسماعیل حصی ابتدا کرد و پس از سه سال در ۴۵۸ هجری قمری سرودن آنرا به پایان رساند و به امیر پیش‌کش کرد. گرشاسپ‌نامه حدودا ۷ الی ۹ هزار بیت در بحر متقارب دارد و قدیمی‌ترین رونویسی آن در سال ۸۰۰ قمری انجام شده هست.

اسدی سرودن گرشاسپ‌نامه را از کتابی به نام «اخبار گرشاسپ» به قلم ابوالموید بلخی ایده گرفته اسست و تغییری در قصه ایجاد نکرده هست. ماجراهای گرشاسپ، پدربزرگ رستم هنگامی که در تخت جمشید در خدمت ضحاک بوده هست روایت می‌شود و به نظر می‌رسد که طوسی قصد داشته گرشاسپ را برتر از رستم یا دیگر اسطوره‌های ایرانی ترسیم کند اما در این راه چندان پیروز نبوده هست.

اسدی در این تاثیر از اصطلاحات کهن پارسی و عبارات عربی استفاده کرده هست. او از طرفی واژه‌های پارسی فراموش شده و قدیمی بیشتری نسبت به فردوسی استفاده کرده هست اما لغت‌های عربی استفاده شده در گرشاسپ‌نامه نیز (با توجه به در نظر گرفتن حجم کتاب‌ها و اندازه واژه‌ها و…) تقریبا دوبرابر بیشتر از شاهنامه هست. البته با توجه به اینکه در گذر روزگار برخی واژه‌ها و.. با دست بردن دیگران به این کتاب‌ها افزایش شده‌اند این سرشماری کاملا دقیق نیست. همچنین گرشاسپ‌نامه دارای چندین کلمه ترکی نیز می‌باشد.

برخی از ابیات زیبای گرشاسپ‌نامه

کنون زین پس از مردم آرم سخن

که گیتی پایان اوست ز ابتدا وبن

به گیتی درون جانور گو نه گون

بسند از گمان وز شماره‌کردن فزون

***

مرا جز سخن ساختن کار نیست

سخن هست لیکن خریدار نیست

ز رادان همی شاه ماندست و بس

خریدار از او بهترم نیست کس

که همواره من بنده را شاد داشت

سرم را زهم پیشگان بر فراشت